«اسپوتنیک» ابزار ژئوپلیتیک پوتین

جارستان به نقل از شرق؛ روسیه همواره تمایل دارد تا برای دستیابی به اهداف و تأمین منافع خود در سیاست خارجی از قدرت سخت نظامی یا ابزار نفت و گاز استفاده کند. نتیجه استفاده از قدرت سخت را در سال‌های اخیر در سوریه دیدیم و اوکراین هم در سال‌های گذشته بارها شاهد تبعات تن‌ندادن به خواست روسیه و فشارهای مسکو با اهرم انرژی بوده است. اکنون و در ماه‌های اخیر، کرملین یک ابزار دیگر را برای برتری دیپلماتیک و افزایش نفوذ خود کسب کرده است: موفقیت در تولید واکسن اسپوتنیک‌۵ برای مقابله با همه‌گیری کرونا.

درحالی‌که ایالات متحده و کشورهای اروپایی به‌دلیل نیازهای داخلی، فعلا صادرات واکسن را ممنوع یا بسیار محدود کرده‌اند، روسیه با به‌اشتراک‌گذاشتن واکسن با متحدان خود، می‌خواهد چهره‌ای بشردوست از خود نشان دهد. تاکنون بیش از ۵۰ کشور، از آمریکای لاتین گرفته تا آسیا، ۱.۲ میلیارد دوز واکسن روسی کرونا را سفارش داده‌اند. اشتیاق به واکسن روسی اسپوتنیک‌۵ زمانی افزایش یافت که نشریه معتبر پزشکی «لنست» با چاپ مقاله‌ای، اثربخشی این واکسن را فراتر از انتظار و حدود ۹۲درصد تخمین زده بود.

درپی انتشار این مقاله موجی از خوش‌بینی در اتحادیه اروپا ایجاد شد و این امید شکل گرفت که واکسن اسپوتنیک۵ بتواند ناتوانی تولیدکنندگان غربی واکسن در پوشش تقاضاهای داخلی را جبران کند. این خوش‌بینی به حدی بود که این نکته مورد توجه قرار نگرفت که واکسن‌های تولیدشده غربی روند تأیید اثربخشی خود را از سازمان بهداشت جهانی یا نهادهای مرجع تأیید واکسن در ایالات متحده یا اروپا طی کرده بودند اما روس‌ها که واکسن خود را در اختیار این مراجع قرار نداده بودند، پس از انتشار مقاله لنست، آن را به‌عنوان مدرک اثربخشی واکسن اسپوتنیک‌۵ تبلیغ می‌کردند.

اکنون و با گذشت زمان، برخی از ناظران تحولات روسیه می‌گویند که انتشار چنین مقاله‌ای در لنست با توجه به سابقه پرداخت پول و انتشار مقاله در این نشریه، نه‌تنها دلگرم‌کننده نیست بلکه باید آن را یک زنگ خطر دانست و اتحادیه اروپا باید این واکسن را دقیق‌تر مورد بررسی قرار دهد. مخالفان حکومت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، هشدار می‌دهند که واکسن اسپوتنیک۵ ابزار ژئوپلیتیکی دیگری است که مسکو از طریق آن می‌خواهد دموکراسی‌های غربی را تضعیف کرده و با تشدید اختلاف‌ها و تنش‌ها، خود را به‌عنوان ناجی همه‌گیری معرفی کند.

«گرین ویولا فون کرامون-تاوبادل»، نماینده آلمانی پارلمان اروپا که در کمیته امور خارجه هم عضویت دارد، به پولیتیکو می‌گوید: «این یک کابوس است. آنچه استراتژی روسیه در مورد واکسن اسپوتنیک شباهت زیادی به رسوایی دوپینگ سازمان‌یافته ورزشی و محرومیتی دارد که اخیرا نصیبش شد. این موضوعی است که باید مورد رسیدگی فوری اتحادیه اروپا قرار گیرد».

پیش از این، «اورسلا فون درلاین» رئیس کمیسیون اروپا هم نگرانی‌های خود را در مورد عدم تأیید علمی واکسن اسپوتنیک مطرح کرد و روسیه نیز بدون هیچ اقدامی برای شفاف‌سازی، این نگرانی‌ها را بازی سیاسی و کاملا بی‌اساس دانست.

با افزایش انتقادها نسبت به عدم تأیید واکسن اسپوتنیک ازسوی مراجع معتبر، مسکو اعلام کرد که به‌زودی واکسن و اطلاعات آن را در اختیار «آژانس دارویی اروپا» قرار خواهد داد، اما این آژانس اعلام کرده که هنوز هیچ اطلاعاتی دریافت نکرده است.

«نیکو دپدرو»، رئیس پژوهشگاه مرکز تحقیقاتی اندیشکده «استیت کرفت» اسکاتلند می‌گوید: «نشانه‌های انتشار اطلاعات غلط ازسوی روسیه درمورد واکسن اسپوتنیک مشاهده می‌شود. تبلیغات گسترده درباره اثرگذاری اسپوتنیک و هم‌زمان با آن، خبرسازی در زمینه ایمنی و کارآیی نه‌چندان مناسب واکسن‌های غربی، روشی است که روس‌ها درپی گرفته‌اند. این استراتژی‌ای است که روسیه بارها در موارد مختلف در سال‌های اخیر اتخاذ کرده است». دی پدرو با اشاره به تبلیغات مداوم در رسانه‌های دولتی روسیه می‌گوید: «هنگامی که روس‌ها به چیزی دست پیدا کنند که آن را در جهت منافع کرملین بدانند. تلاش چشمگیری برای بزرگ جلوه‌دادن آن و تضعیف دیگر نمونه‌های غربی انجام می‌دهند».

واکسن اسپوتنیک تاکنون در ۲۹ کشور از جمله در آمریکای لاتین که روسیه نفوذ زیادی در کشورهای این منطقه دارد و دیگر متحدان مسکو مورد تأیید قرار گرفته است. اما «دی پدرو» به یک دام در این استراتژی اشاره می‌کند و می‌گوید: «روسیه در ماه‌های گذشته هم‌زمان با اعلام پیروزی بزرگ در ساخت واکسن داخلی، کمپین تهاجمی علیه واکسن‌های غربی ایجاد کرد و در نتیجه کار دشواری برای واکسینه‌کردن تمام مردم این کشور صرفا با استفاده از واکسن اسپوتنیک دارد. بنابراین حتی اگر این واکسن به‌راحتی در دسترس همه مردم روسیه قرار گیرد، تعداد کمی از آنها واکسینه می‌شوند و ناچار به واکسن‌های غربی احتیاج دارند و در این زمان مردم روسیه باز‌هم با تناقض حکومت خود روبه‌رو می‌شوند: ماه‌ها به آنها گفته شد که واکسن‌های غربی اثرگذاری ندارد‌ اما حکومت پوتین زمانی که مجبور می‌شود حقیقت را بگوید، دستش رو شده و دیگر جدی گرفته نخواهد شد».

هشدار به اروپا
اما حامیان روسیه این قضیه را کاملا متفاوت می‌بینند. «کریل دیمیتریف»، مدیر اجرائی صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه که تبلیغات اسپوتنیک در خارج از این کشور را بر عهده دارد، در گفت‌وگوی اخیر خود با پولیتیکو گفت: «واقعیت این است که این ما بودیم که قربانی نشر اطلاعات غلط از سوی غرب شدیم. واکسن اسپوتنیک بهترین واکسن در جهان است. مقصر این جریان هم ترول‌هایی که مثلا در سن‌پترزبورگ یا دیگر نقاط روسیه نشسته‌اند نیستند، بلکه افراد بی‌نام و اعتباری هستند که قصد دارند اعتبار علمی روسیه را زیر سؤال ببرند و جایگاه آن را در رسانه‌های غربی تضعیف کنند. اسپوتنیک بدون تردید یکی از پنج یا شش واکسنی است که می‌تواند به جلوگیری از همه‌گیری کرونا کمک کند».

در این میان، آنچه را که «گرین ویولا فون کرامون-تاوبادل» آلمانی درباره «کابوس اسپوتنیک» هشدار می‌دهد می‌توان در واقعیت هم مشاهده کرد. این هشدار زمانی جدی‌تر می‌شود که کشورهای اتحادیه اروپا برای پرکردن خلأ داخلی خود برای تأمین واکسن به روسیه روی بیاورند. کرواسی و لتونی آخرین کشورهایی هستند که اقدام به خرید این واکسن کرده‌اند و انتظار می‌رود با توجه با نیاز داخلی و محدودیت فعلی تولید واکسن‌های مؤثر، مشتریان اروپایی واکسن اسپوتنیک بیشتر شوند. مجارستان هم در ژانویه ۲۰۲۱ با استناد به قوانین اضطراری اتحادیه اروپا واکسن اسپوتنیک را تأیید کرد و برای خرید آن با روسیه وارد مذاکره شد. قوانین اتحادیه اروپا در این زمینه می‌گوید تنها زمانی اجازه خرید اضطراری واکسن از کشوری خارج از این اتحادیه صادر می‌شود که کشور درخواست‌کننده، تولیدکننده واکسن نباشد.

این اقدام مجارستان که ظاهرا قانونی اما در تضاد با موضع‌گیری مقام‌های اتحادیه اروپا بود، بروکسل را نگران کرده و این احتمال وجود دارد که دیگر کشورهای اروپای شرقی و مرکزی هم برای تهیه واکسن کرونا سراغ روسیه بروند. به گفته «کرامون- تاوبادل»، استفاده از قانون تصویب اضطراری، کل استراتژی مشترک واکسیناسیون در اتحادیه اروپا را تضعیف می‌کند. با توجه به اینکه روسیه آزمایشگاه‌ها و کلینیک‌هایی را که اسپوتنیک در آن آزمایش شده، تحت کنترل دارد، جای تردید است که بتوان ادعای روس‌ها درباره اثربخشی این واکسن را مورد آزمایش دقیق و قابل استناد قرار داد».